Wat is phishing en hoe train je jouw team tegen het gevaar?

Phishing is geen term uit de hengelsport, al klinkt het wel alsof iemand met een vislijn in jouw mailbox zit te rommelen. En dat is precies wat er vaak gebeurt: cybercriminelen gooien een digitaal lijntje uit, hopen dat jij of je team erop bijt, en hengelen zo vertrouwelijke gegevens binnen. Ze zijn gewiekst, snel, en worden steeds creatiever. Zeker voor kleine ondernemingen en startups – waar mensen vaak meerdere petten op hebben – kan een goed geplaatste phishingmail rampzalig zijn. Eén klik op een foute link en plots heb je een datalek aan je broek. Of erger: je hele klantenbestand wordt gegijzeld voor losgeld 💸.

Wat is phishing precies, en hoe werkt het?

Phishing is een vorm van cybercriminaliteit waarbij oplichters zich voordoen als een betrouwbare partij om gevoelige informatie los te krijgen. Denk aan wachtwoorden, kredietkaartgegevens, klantgegevens of toegang tot interne systemen. Ze doen dat via e-mails, sms-berichten, social media of zelfs telefoontjes – hoewel e-mail veruit het populairst blijft.

In de praktijk ziet dat er vaak als volgt uit: je ontvangt een e-mail van wat lijkt op je bank, een leverancier, of zelfs je baas. De toon is dringend. Iets moet ‘meteen’ gebeuren. Je moet op een link klikken, een document openen of inloggen om een probleem op te lossen. De link leidt je naar een perfect nagemaakte website waar jij – nietsvermoedend – je inloggegevens invult. En op dat moment is de vis gevangen.

Phishing komt voor in verschillende smaken:

• Spear phishing: Gericht op één persoon of organisatie, vaak met persoonlijke details voor extra geloofwaardigheid.
• Whaling: Gericht op topmensen binnen een bedrijf. Denk CEO-fraude.
• Smishing en vishing: Phishing via sms of telefoon (voice phishing).

Cybercriminelen vissen dus niet zomaar in het wilde weg. Ze mikken bewust op drukbezette mensen die snel handelen zonder al te veel nadenken. Dat maakt medewerkers tot het favoriete doelwit – en daarmee jouw organisatie tot een potentieel slachtoffer.

Waarom is je team trainen tegen phishing essentieel?

Technologische bescherming zoals spamfilters, antivirussoftware en firewalls zijn onmisbaar. Maar ze zijn niet onfeilbaar. Uiteindelijk is het de mens die beslist of hij op die link klikt of dat verdachte document opent. En laat dat nu net het zwakke punt zijn in zowat elke organisatie. In meer dan 90% van de gevallen begint een cyberaanval met een simpele menselijke fout. Eén klik kan voldoende zijn om weken werk, klantvertrouwen en data kwijt te spelen. Of om op te draaien voor torenhoge schadevergoedingen of boetes wegens het schenden van GDPR-verplichtingen.

Je team trainen tegen phishing is dus geen overbodige luxe. Het is eerder vergelijkbaar met brandveiligheid: je hoopt dat het nooit nodig is, maar je wil wél dat iedereen weet wat te doen als het zover komt. Zo’n opleiding is geen eenmalig lesje waar iedereen half slaperig doorheen sukkelt. Nee, het is een proces. Net zoals je mensen leert hoe ze een klant correct te woord staan, leer je hen ook hoe ze cyberdreigingen herkennen en ermee omgaan 🛡️.

Hoe herken je een phishingpoging?

Phishingmails worden almaar moeilijker te onderscheiden van legitieme communicatie. Toch zijn er nog steeds opvallende signalen waarop je team kan letten. Het loont de moeite om deze signalen regelmatig te herhalen in interne communicatie of workshops:

• Taalgebruik en grammatica: Veel phishingmails bevatten kromme zinnen of vertalingen die nét niet kloppen.
• Urgentie: Woorden als “DRINGEND”, “LAATSTE KANS” of “ACTIE VEREIST” zijn vaak bedoeld om je hersenen uit te schakelen en je reflexen aan.
• Ongebruikelijke afzenders: Krijg je plots een mail van de CEO over een dringende betaling, terwijl hij normaal nooit direct mailt? Alarmbellen!
• Vage links: Als je met je muis over de link gaat (zonder te klikken!), zie je soms dat de URL totaal niet overeenkomt met de afzender.
• Bijlagen: Zeker ZIP-bestanden, Word-documenten met macro’s of PDF’s zijn verdacht als ze uit onverwachte hoek komen.

De kunst is om mensen niet te wantrouwig te maken, maar net bewust. Ze hoeven geen IT-experts te zijn, maar wel een soort digitale hygiëne aan te leren. Zoals je niet met vuile handen aan je eten begint, open je ook geen onbekend bijlagebestand. Klinkt simpel? Is het ook – als het maar in de vingers zit.

Hoe train je jouw team effectief tegen phishing?

Een goede anti-phishingstrategie bestaat uit een combinatie van kennis, gedragstraining en voortdurende herhaling. Het is géén one-size-fits-all verhaal. Wat werkt voor een team administratieve medewerkers, werkt niet per se voor een salesafdeling die onderweg op smartphone werkt. De aanpak moet dus passen bij je team, je sector en je digitale werkgewoonten. En ja, daar komt een beetje maatwerk bij kijken. Maar de voordelen zijn groot – én meetbaar.

Een succesvolle training omvat idealiter de volgende elementen:

• Regelmatige workshops of lunchsessies: Korte, toegankelijke momentjes om actuele voorbeelden te bespreken. Hoe ziet een recente phishingmail eruit? Wat gebeurt er als je klikt?
• Simulaties: Stuur als werkgever zelf een testmail uit om te zien wie erin trapt. Dat lijkt misschien streng, maar het is enorm leerrijk en veilig.
• Checklist op het intranet of in de lunchruimte: Een simpel geheugensteuntje met de belangrijkste alarmsignalen kan wonderen doen.
• Rapporteercultuur stimuleren: Zorg dat medewerkers zich niet schamen als ze twijfelen of zelfs geklikt hebben. Liever snel melden dan stilzwijgen uit angst.

Bij sommige bedrijven werkt een beloningssysteem ook goed: wie verdachte mails correct rapporteert, verdient een klein presentje of wordt vermeld in de teamvergadering. Humor helpt ook. Een grapje over een ‘vergeten prins uit Nigeria’ blijft beter hangen dan een droge PowerPoint vol definities.

Let wel: training is geen eindpunt. Phishing evolueert, net zoals je team. Nieuwe collega’s komen erbij, oude gewoontes sluipen terug binnen. Daarom is herhaling cruciaal. Denk aan de jaarlijkse branddrill: een jaarlijkse cyberveiligheidstraining zou net zo normaal moeten zijn 🔁.

Hoe meet je of je team klaar is?

Misschien wel de lastigste vraag: hoe weet je of je team de boodschap écht begrepen heeft? Je kan het meten, maar je moet weten waar je op moet letten. Een goede graadmeter is hoe vaak verdachte berichten gemeld worden. Is het stil aan het digitale front? Dan is dat niet per se een goed teken. Misschien herkennen mensen de pogingen gewoon niet, of durven ze het niet te melden. In dat geval moet je terug naar de tekentafel.

Een andere methode is via periodieke phishingtests. Let dan niet enkel op wie er klikt, maar vooral op wie het herkent en meldt. Daar zit de echte winst. Daarnaast kan je korte quizzes of polls toevoegen na een training om de kennis te peilen. Al blijven de échte testen natuurlijk de momenten waarop het mis kan lopen.

Mijn ervaring? Je merkt het ook in gesprekken. Zodra collega’s elkaar waarschuwen met “Pas op, dat mailtje is verdacht” of wanneer iemand bij een vreemd bericht niet gewoon antwoordt, maar eerst iemand raadpleegt, dan weet je dat je goed bezig bent. Cyberveiligheid leeft dan écht binnen je organisatie. En dat geeft een stevigere nachtrust dan welk wachtwoordbeleid ook 💤.